Ο Δεκάλογος της Καραντίνας

Στην Ειδικότητα της Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης, ως τριτοβάθμια ειδικότητα είμαστε υπεύθυνοι για την σωματική, ψυχολογική, λειτουργική και κοινωνική αποκατάσταση ασθενών μετά από σοβαρούς τραυματισμούς και σε χρόνιες παθήσεις. Ανθρώπων που η ζωή τους έχει αλλάξει απρόσμενα, απότομα και πολλές φορές ανεπιστρεπτί. Σας θυμίζει κάτι αυτό;

Αυτές τις ημέρες όλοι βρισκόμαστε σε μια ιδιαίτερα δύσκολη και πρωτόγνωρη κατάσταση.

Είμαστε υποχρεωμένοι, σύμφωνα με τις οδηγίες των ειδικών, να μένουμε στο σπίτι για να στηρίξουμε το σύστημα Υγείας και τους γιατρούς.  Και εμείς οι γιατροί, που βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή του αγώνα, μετά την ολοκλήρωση των ιατρικών μας υπηρεσιών, μένουμε σπίτι.

Με αυτό τον τρόπο βοηθάμε τον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας, ειδικά των ευάλωτων ομάδων να προστατευτούν από τον νέο κορονοϊό. Έτσι “εξοικονομούμε” χρόνο για την Πολιτεία, ώστε να ισχυροποιήσει δραστικά το σύστημα Υγείας, που είναι χτυπημένο από τα μνημόνια και τη λιτότητα 10 ετών, να ανακάμψει και να μπορέσει να ανταπεξέλθει στις νέες ανάγκες προάσπισης της υγείας όλων των πολιτών.

Οι Έλληνες πολίτες έχουν ομοψυχία και υπευθυνότητα που μας φέρνει στο νου την εποχή του 1940 ( Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος). Όμως αυτό έχει το τίμημά του. Που είναι ο περιορισμός στο σπίτι.

Αυτό με τη σειρά του επιδρά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας:

Αυτό, με τη σειρά του, επιδρά σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας: στον τομέα της σωματικής υγείας, λόγω της καθιστικής ζωής, της έλλειψης άσκησης και καθαρού αέρα. Στην ψυχολογική μας κατάσταση, λόγω της απομόνωσης, που είναι ιδιαιτέρως έντονη στα άτομα που ζουν μόνα τους. Στις ανθρώπινες σχέσεις, λόγω της «κοινωνικής αποστασιοποίησης». Στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, λόγω των καθημερινών τριβών και του άγχους για το αύριο. Στην οικονομική κατάσταση, λόγω της αναγκαστικής αργίας.

Όλη αυτή η κατάσταση προκαλεί νέα σωματικά προβλήματα, (μυοσκελετικούς πόνους οσφυαλγίες, αυχενικά, χρόνιους πόνους) και επιδείνωση των ήδη υπαρχόντων θεμάτων. Δημιουργεί ψυχική επιβάρυνση, με ενδεχόμενη συνέπεια μελαγχολία, κατάθλιψη, άγχος για το αύριο, κρίσεις πανικού, αγοραφοβία, απόσυρση και πολλά άλλα συναισθήματα με κυρίαρχο το Φόβο.

Όλα τα παραπάνω θα χρειασθεί να αντιμετωπισθούν στο στάδιο της καραντίνας, στο οποίο βρισκόμαστε. Επίσης, καλό είναι να προετοιμασθούμε για το στάδιο της αποκατάστασης και της επανένταξης σε μια νέα, διαφορετική κανονικότητα. Είναι χρήσιμο, λοιπόν, να αναφέρουμε  μεθόδους και τεχνικές που μπορούν να βοηθήσουν στη μεταβατική περίοδο.

Στη συνέχεια, καταγράφεται ο δεκάλογος της καραντίνας, που συνοδεύεται από επιστημονική τεκμηρίωση με λεπτομερή βιβλιογραφία.

O Δεκάλογος της καραντίνας: Μέθοδοι και τεχνικές.

Πρώτο – Ευγνωμοσύνη: Αυτό που θα προτείνω σαν το πρώτο πράγμα που χρειάζεται να κάνουμε όταν ξυπνάμε το πρωί είναι: Να λέμε Ευχαριστώ! Να έχουμε Ευγνωμοσύνη, που είμαστε υγιείς, που ξυπνήσαμε κι έχουμε μια ολόκληρη μέρα μπροστά μας, που οι αγαπημένοι μας είναι καλά. Να νιώθουμε ευγνωμοσύνη για όποιο λόγο έχει ο καθένας μας. Αυτό μπορεί να βοηθήσει την υγεία και την συναισθηματική μας κατάσταση όπως φαίνεται στις επιστημονικές εργασίες (1,2,3)

Δεύτερο – Άσκηση:

Θα αναφέρω κάτι που κάνω συστηματικά τα τελευταία χρόνια με πολύ καλά αποτελέσματα: Είναι, τουλάχιστον, δέκα λεπτά άσκηση καθημερινά που περιλαμβάνει κοιλιακούς, ραχιαίους, ασκήσεις για τα πόδια και τον κορμό. Υπάρχουν πολλά είδη ασκήσεων που μπορεί να εφαρμοστούν, αλλά η πρωινή άσκηση, ακόμα και η ολιγόλεπτη είναι πολύ σημαντική για την κινητοποίηση του οργανισμού. Και τελικά 10 λεπτά, επί 365 ημέρες, είναι 3650 λεπτά το χρόνο! Σίγουρα είναι καλύτερα από το «Θα αρχίσω γυμναστική από Δευτέρα». Ειδικά στις συνθήκες καραντίνας, οπότε οι δραστηριότητες είναι ιδιαίτερα περιορισμένες. (4,5,6,7,8)

Τρίτο – Ντύσιμο:

Ο,τι πω μπορεί να δυσαρεστήσει κάποιες φίλες και φίλους που έχουν μάθει να είναι αλλιώς στο σπίτι τα Σαββατοκύριακα. Αλλά είναι πολύ σημαντικό σε συνθήκες καραντίνας: Βγάλτε τις πιτζάμες και φορέστε ρούχα, έστω και πρόχειρα και άνετα. Είναι ένα υποσυνείδητο τέχνασμα που χρησιμοποιούν πολλοί ψυχολόγοι καθώς με το ντύσιμο προετοιμαζόμαστε για μια καινούργια ημέρα. (9)

Τέταρτο – Ειδήσεις:

Αυτό το είπε ο κύριος Τσιόρδας σε ενημερώσεις που έκανε και το αναφέρω κι εγώ στους ασθενείς μου στο ιατρείο. Ειδικά στις μέρες μας είναι ακόμα πιο αναγκαίο: Περιορίστε τον χρόνο των ειδήσεων, ειδικά αυτών που αφορούν τον κορονοϊό. Ειδικά στις μέρες μας αυτό που βλέπουμε είναι ένας υπερβάλλον ζήλος από κάποια κανάλια με  την αναζήτηση θυμάτων, καταστροφών κ.α.

Ναι, η κατάσταση είναι σοβαρή, το έχουμε όλοι καταλάβει, αλλά εφόσον ακολουθούμε τα μέτρα προστασίας, τις επιστημονικές οδηγίες και την κοινή λογική, όλα είναι καλά και είμαστε προστατευμένοι. Το να βάζουμε το φόβο στο σπίτι μας, ούτε μας προστατεύει, ούτε βοηθάει. Αντίθετα ρίχνει τα επίπεδα του αμυντικού συστήματος. Οι σχετικές αναφορές συναντώνται σε πολλές μελέτες. Οπότε ενημερωθείτε, από επίσημους φορείς και από ειδικούς που με βάση την επιστημονική βιβλιογραφία υπεύθυνα και αξιόπιστα αναφέρουν τις εξελίξεις. (10,11,12,13). Η καθημερινή ενημέρωση του κ. Τσιόρδα εμπεριέχει αξιοπιστία και ηρεμία. Ο κ. Χαρδαλιάς από την άλλη, με την τάση του να μας κουνάει το δάκτυλο και να το παίζει ο κακός μπαμπάκας είναι ενίοτε ενοχλητικός κι όχι ιδιαίτερα πειστικός από την σκοπιά της κοινής λογικής σ αυτά που λέει, οπότε μπορείτε να τον κλείσετε τον γλυκούλη (για να αστειευτούμε και λίγο).

 Πέμπτο – Μουσική:

Έχει βρεθεί από έρευνες ότι η μουσικοθεραπεία, μειώνει την αρτηριακή πίεση, την ταχυκαρδία, τα επίπεδα του άγχους, του στρες, της κατάθλιψης. Ναι αλλά ποια μουσική; Εκείνη που χαλαρώνει, που ηρεμεί, που μας ταξιδεύει. Είτε κλασσικές ή νεότερες συνθέσεις, χωρίς στίχο, είτε τραγούδια με αισιοδοξία, με φως, με χαρά. Και πάνω απ’ όλα επειδή είναι προσωπικό ζήτημα, εκείνα τα τραγούδια που αρέσουν σε εσάς. Είτε λαϊκά, είτε είτε λαϊκά είτε έντεχνα, είτε δημοτικά είτε ξένα, αλλά που να πληρούν τις προαναφερθείσες προϋποθέσεις. Το «μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά», το «πότε θα πάρω το ντουφέκι μου» και «το μάνα γιατί με γέννησες», καλό είναι να τα αποφύγετε κι ας σας αρέσουν. (14,15)

Έκτο – Ταινίες:

Είναι σημαντικό να διαλέξουμε ταινίες και ντοκιμαντέρ που να Ψυχαγωγήσουν και όχι απλά να μας διασκεδάσουν. (16,17). Υπάρχουν πολλές επιλογές από τις οποίες θα σας προτείνω κάποια θέματα, ίσως όχι τόσο πολύ γνωστά, αλλά ιδιαίτερα και με τον τρόπο τους προφητικά:

*Green and beautiful. Μια πραγματικά υπέροχη Γαλλική ταινία που μπορεί να βρεθεί με Ελληνικούς υποτίτλους. Μια ταινία που μας κάνει να σκεφτούμε ποιός άνθρωπος είναι πραγματικά πολιτισμένος. Εκείνος που ζει συσσωρεύοντας αγαθά και υλικά ή εκείνος που ζει με σεβασμό στη Φύση, στο Περιβάλλον και στον συνάνθρωπό του; Και ποιοι είναι οι πραγματικά πολιτισμένοι Άνθρωποι στη Γη; Κι αυτό μe ένα ποιητικά μαγευτικό τρόπο.

*Τι στο καλό Ξέρουμε; Ένα ντοκιμαντέρ για τη Φύση, την κβαντική Φυσική, το χώρο το χρόνο, τα συναισθήματα και την ικανότητα να ορίζουμε και να δημιουργούμε την πραγματικότητά μας μέσα από τις πεποιθήσεις και την βιοχημεία μας.

*Το σύμπαν που αγάπησα. Του Μάνου Δανέζη και του Στράτου Θεοδωσίου. Το θυμάμαι από την τότε δημόσια εκπαιδευτική τηλεόραση.

Μια εξαιρετική πρωτοβουλία που δείχνει τι θα μπορούσε να πετύχει πραγματικά αυτό το μέσο (η τηλεόραση), αν είχε μια άλλη κατεύθυνση, μακρυά από τη χειραγώγηση και τη διαφήμιση.

Ενδεικτικά αναφέρω τα επεισόδιά: «Η πλάνη των αισθήσεων», «Ο ανθρώπινος χρόνος» και τα «μαγικά ταχυόνια». Πολύ ιδιαίτερα, ενδιαφέροντα και εκπαιδευτικά θέματα ειδικά για τις μέρες της καραντίνας.

*Κωμωδίες: Πολύ καλό είναι επίσης να βλέπουμε κωμωδίες καθώς και τις παλιές Ελληνικές ταινίες που έχουν μια διαχρονική αξία και ομορφιά (προτιμάμε τις χαρούμενες που είναι και οι περισσότερες).

Πανούσης – Παραγγελία πίτσας στο μέλλον: https://www.youtube.com/watch?v=Z7tUp4xRymQ

*Ντοκιμαντέρ: What Is Reality? [Official Film]: https://www.youtube.com/watch?v=w0ztlIAYTCU&t=15s

* Τι Φοβάστε; Δεν έχετε Πίστη; Επίσης θα σας προτείνω και την ακολουθία ‘Urbi et Orbi‘ που έκανε για την πανδημία ο Πάπας, με επεξηγήσεις στα αγγλικά, στις 27 Μαρτίου.

Η άδεια πλατεία, η ταπεινή μεγαλοπρέπεια, οι ιδιαίτεροι συμβολισμοί και το μήνυμα με εντυπωσίασαν: «Τι Φοβάστε, δεν έχετε Πίστη;»

*Pope Francis gives rare ‘Urbi et Orbi’ blessing amid coronavirus pandemic: https://www.youtube.com/watch?v=Fv3HSn_I4uY

Καθώς στις 13/04 φτάνουμε και στην Ορθόδοξη Μεγάλη εβδομάδα, οι κλασσικές ταινίες, όπως ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, μπορούν  να ειδωθούν με μια διαφορετική αντίληψη κάτω από τις περιστάσεις. Και οι ακολουθίες της Μεγάλης εβδομάδας, αποκτούν ένα ιδιαίτερο νόημα.

Θα μπορούσαν να προστεθούν και δεκάδες άλλες ταινίες και σειρές, στον Δεκάλογο της καραντίνας, αλλά είμαι σίγουρος ότι καταλάβατε το νόημα. Που έχει να κάνει με την Ψυχαγωγία, την γνώση, τη χαρά και την Αγάπη.

Τα ίδια ισχύουν για τα βιβλία και το διάβασμα, αλλά θα χρειαστεί ένας ακόμα Δεκάλογος της καραντίνας για αυτά.

Έβδομο: Διατροφή:

Ένα βασικό στοιχείο το οποίο ο Δεκάλογος της Καραντίνας θα τονίσει είναι φυσικά η διατροφή, στην οποία χρειάζεται να δίνουμε προτεραιότητα σε όλη μας τη ζωή και πολύ περισσότερο τώρα. Το να σωθεί κάποιος από κορονοϊό και να πάθει σάκχαρο, πίεση ή χοληστερίνη είναι κάτι που καλό θα είναι να αποφύγει.

Οπότε χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή:

Μείωση της ποσότητας, λόγω λιγότερων καύσεων.

Προσοχή στα γλυκά: Προτίμηση γλυκών κουταλιού, βιολογικής μαύρης σοκολάτας, γλυκών με στέβια,

Προτίμηση για φρούτα, λαχανικά και σαλάτες

Προετοιμασία και μαγείρεμα υγιεινών τροφών χωρίς πολλά λιπαρά.

Απόλαυση και ηρεμία κατά την κατανάλωση του φαγητού. Με τη γρήγορη κατανάλωση τροφής (fast food) απλά παίρνουμε θερμίδες.

Η διατροφή είναι στην πραγματικότητα μια Τέχνη! Μπορεί να προσφέρει τα μέγιστα οφέλη στο σώμα και την ψυχή όπως: Μείωση του κινδύνου καρδιαγγειακών επεισοδίων, εγκεφαλικών, διαβήτη τύπου ΙΙ, γαστρεντερικών διαταραχών, καρκίνων, βελτίωση δεικτών ψυχικής υγείας, μείωση επιπέδων κατάθλιψης.

Επειδή έχει αναφερθεί μια συσχέτιση των μολύνσεων από κορονοϊό και της ομάδας αίματος, μπορείτε να ανατρέξετε στο άρθρο μου για την συσχέτιση των ομάδων αίματος με παθήσεις και διατροφικές οδηγίες. (18,19, 20)

Όγδοο: Χορός –  Αναπνοή:

Σύμφωνα με τις νεότερες επιστημονικές έρευνες ο χορός Βελτιώνει την λειτουργία του:
Αναπνευστικού, Καρδιαγγειακού και Μυϊκού Συστήματος. Μειώνει τα επίπεδα του στρες, τη Μελαγχολία και την κατάθλιψη. Αποτελεί μια από τις πληρέστερες μορφής άσκησης και βελτιώνει τόσο την σωματική όσο και ψυχική υγεία.

Η διαφραγματική αναπνοή βοηθά στην:

Οξυγόνωση των κάτω πνευμονικών πεδίων

Επιδρά στο αυτόνομο νευρικό σύστημα -Ενεργοποίηση πνευμονογαστρικού νεύρου,

Βοηθά στην αγχόλυση, Ηρεμία, Βελτίωση διάθεσης,

Η πραγματικά φυσική μας αναπνοή οδηγεί σε βελτίωση της συνολικής υγείας μας  και αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο για τον Δεκάλογο της καραντίνας. (21,22)

Ένατο: Επικοινωνία:

Με αγαπημένα πρόσωπα και φίλους μιλώντας για όμορφα θέματα κι όχι μόνο για ότι γίνεται τώρα και για φόβους κι ανησυχίες. (23,24). Η επικοινωνίας τέτοιας ποιότητας βοηθά στην μείωση του στρες και του άγχους, μειώνει την μελαγχολία και την κατάθλιψη. Βελτιώνει τους δείκτες της σωματικής και ψυχικής υγείας.

Δέκατο: Οραματιστείτε – Ονειρευτείτε.

Ο κόσμος αλλάζει και θα αλλάξει ακόμα περισσότερο τις μέρες και τους μήνες που θα έρθουν. Κάθε αλλαγή έχει σίγουρα τη δυσκολία της, αλλά και ευκαιρίες. Όπως μου είπε πολύ σωστά και μια φίλη: «Θοδωρή ζούμε σε μέρες που γράφεται ιστορία». Είναι σαν εκείνες τις ημέρες για τις οποίες διαβάζουμε σήμερα στην επίσημη Ιστορία. Εκεί βλέπαμε τι αποφάσεις λάμβαναν οι ηγέτες και οι πολιτικοί, χωρίς, όμως, να γνωρίζουμε τίποτα για την καθημερινότητα που βίωναν οι απλοί άνθρωποι. Ε! Λοιπόν, τώρα την καταλαβαίνουμε, διότι είμαστε εμείς που βιώνουμε αντίστοιχους καιρούς. 

Θα σας πω όμως ένα μυστικό: Ο κόσμος, στον οποίον θα ζήσουμε, εξαρτάται όχι από τους ηγέτες, όχι από τις αποφάσεις τους, όχι από τα Eurogroups. Ναι, καλά ακούσατε! Όχι από αυτούς.

Από εμάς εξαρτάται.

Όπως είπε στις 10/04 και ο κυβερνήτης της Νέας Υόρκης Andrew Cuomo: «Ότι νόμους και να κάνουμε ότι αποφάσεις και να ανακοινώσουμε, η εφαρμογή τους εξαρτάται από την αποδοχή, τη συμφωνία και τη στήριξη των πολιτών».

Τώρα ειδικά που όλα είναι ρευστά, χρειάζεται όλοι κι ο καθένας ξεχωριστά να οραματιστούμε. Τον κόσμο στον οποίο θέλουμε να ζήσουμε. Την Υγεία, την Παιδεία και την Οικονομία – Ευημερία που αξίζουμε και θα χρειαστεί να διεκδικήσουμε.

Προσωπικά οραματίζομαι – ονειρεύομαι ένα κόσμο Αλληλοβοήθειας, Δικαιοσύνης για όλους, Συνειδητότητας και γνώσης.

Όπου το μεγαλύτερο σε αξία σε αγαθό θα είναι η Αγάπη.

Έναν κόσμο που ο Διαφωτισμός της Αναγέννησης, θα συναντηθεί με το Χρυσό Αιώνα του Περικλή, της Τέχνης, του Κάλλους, της Δημοκρατίας, της Αρμονίας.

Εκεί που η αξία κι η ομορφιά θα μετριέται όχι με λεφτά και αγορές, αλλά με πράξεις αλληλοβοήθειας, όπως αυτές που κάνουμε όλοι μας τώρα. Για να προστατεύσουμε τους πιο αδύναμους από εμάς που κινδυνεύουν, θυσιάζοντας τη δικιά μας βολή και συνήθειες.

Οραματίζομαι έναν κόσμο όπου οι ανθρώπινοι νόμοι θα ακολουθούν τους Συμπαντικούς:

«Κάνε ό,τι θέλεις να σου κάνουν» κι

«Απόφυγε να κάνεις αυτό που θα ήθελες να αποφύγουν κι οι άλλοι να κάνουν σε σένα».

Είναι ένα όραμα για τον κόσμο ου-τοπικό ή/και απλά ένα όνειρο; Τελικά ο κόσμος μας από τι αποτελείται; Το σπίτι σου, το κομπιούτερ, το διαδίκτυο, τα προγράμματα του υπολογιστή και του κινητού σου όπου διαβάζεις αυτό το κείμενο, τι είναι;

Όνειρα ήταν κάποτε, γι αυτούς που τα οραματίσθηκαν και τα σχεδίασαν, που σήμερα έχουν υλοποιηθεί.

 Ας Ονειρευτούμε λοιπόν κι ας οραματιστούμε ποιός θέλουμε να είναι ο Κόσμος στον οποίο θα βγούμε την επόμενη της καραντίνας!(25,26,27,28)

Ο Δεκάλογος της καραντίνας, Συμπεράσματα:

Σε καιρούς καραντίνας είναι πολύ σημαντικό να εφαρμόζουμε μια σειρά από μεθόδους και τεχνικές που θα βοηθήσουν στην διατήρηση της σωματικής και ψυχικής μας υγείας. Ο Δεκάλογος της καραντίνας, παρέχει μεθόδους που είναι δοκιμασμένες και υποστηρίζονται από την επιστημονική βιβλιογραφία. Φυσικά υπάρχουν και άλλες τις οποίες μπορείτε να βρείτε και να προσαρμόσετε στις δικές σας ανάγκες. Χρειάζεται να τις ακολουθούμε με συνέπεια, και πρόγραμμα αλλά χωρίς να γίνουν καταναγκαστικές.

Μπορούμε, λοιπόν, για μια-δυο μέρες μέσα στην εβδομάδα, να κάνουμε κάποιες αλλαγές που θα μας βοηθήσουν να χαλαρώσουμε και να έχουμε την αίσθηση του διαφορετικού. Για παράδειγμα, μπορούμε να ντυθούμε σαν να βγαίναμε, να απολαύσουμε το αγαπημένο μας γεύμα, να κοιμηθούμε μέχρι αργά.

Και να θυμάστε με Ηρεμία, ομαδικότητα και ενημέρωση θα βγούμε νικητές. Και κάτι ακόμα:

«Όπου υπάρχει φόβος απουσιάζει η Πίστη, και όπου υπάρχει Πίστη απουσιάζει ο φόβος»

Σας ευχαριστώ κι εύχομαι ν ανταμώσουν τα Όνειρά μας!

Γκατζούνης Θεόδωρος, Ιατρός Φυσικής Ιατρικής και Αποκατάστασης

Ο δεκάλογος της καραραντίνας, Βιβλιογραφία:

1. Laura Redwine, Ph.D., Brook L. Henry, Ph.D., Meredith A. Pung, Ph.D., Kathleen Wilson, M.S., Kelly Chinh, B.S., Brian Knight, B.S., Shamini Jain, Ph.D., Thomas Rutledge, Ph.D., Barry Greenberg, M.D., Alan Maisel, M.D., and Paul J Mills, Ph.D. A pilot randomized study of a gratitude journaling intervention on HRV and inflammatory biomarkers in Stage B heart failure patients. Psychosom Med. Author manuscript; available in PMC 2017 Jul 1.
2. Mills PJ, Redwine L, Wilson K, Pung MA, Chinh K, Greenberg BH, Lunde O, Maisel A, Raisinghani A, Wood A, Chopra D. The Role of Gratitude in Spiritual Well-Being in Asymptomatic Heart Failure Patients. Spirituality in Clinical Practice. 2015;2:5–17. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
3. Hill PL, Allemand M, Roberts BW. Examining the Pathways between Gratitude and Self-Rated Physical Health across Adulthood. Pers Individ Dif. 2013;54:92–6. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
4. Adams G.R., Zaldivar F.P., Nance D.M., Kodesh E., Radom-Aizik S., Cooper D.M. Exercise and leukocyte interchange among central circulation, lung, spleen, and muscle. Brain Behav Immun. 2011;25:658–666. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
5. Bigley A.B., Rezvani K., Chew C., Sekine T., Pistillo M., Crucian B. Acute exercise preferentially redeploys NK-cells with a highly-differentiated phenotype and augments cytotoxicity against lymphoma and multiple myeloma target cells. Brain Behav Immun. 2014;39:160–171. [PubMed] [Google Scholar]

6. Viana J.L., Kosmadakis G.C., Watson E.L., Bevington A., Feehally J., Bishop N.C. Evidence for anti-inflammatory effects of exercise in CKD. J Am Soc Nephrol. 2014;25:2121–2130. [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]

7. Ferrandi P.J., Fico B.G., Whitehurst M., Zourdos M.C., Bao F., Dodge K.M. Acute high-intensity interval exercise induces comparable levels of circulating cell-free DNA and interleukin-6 in obese and normal-weight individuals. Life Sci. 2018;202:161–166. [PubMed] [Google Scholar]
8. Simpson R.J., Kunz H., Agha N., Graff R. Exercise and the regulation of immune functions. Prog Mol Biol Transl Sci. 2015;135:355–380. [PubMed] [Google Scholar]
9. Karen Pine “Happiness: it’s not in the jeans.” University of Hertfordshire. ScienceDaily. ScienceDaily, 8 March 2012.
10. K.C. Madhav, Shardulendra Prasad Sherchand, and Samendra Sherchan. Association between screen time and depression among US adults. Prev Med Rep. 2017 Dec; 8: 67–71. Published online 2017 Aug 16. doi: 10.1016/j.pmedr.2017.08.005
11. Grontved A., Singhammer J., Froberg K. A prospective study of screen time in adolescence and depression symptoms in young adulthood. Prev. Med. 2015;81:108–113. [PubMed] [Google Scholar]
12. Hamer M., Stamatakis E., Mishra G.D. Television- and screen-based activity and mental well-being in adults. Am. J. Prev. Med. 2010;38(4):375–380. [PubMed] [Google Scholar]

13. Hamer M., Poole L., Messerli-Burgy N. Television viewing, C-reactive protein, and depressive symptoms in older adults. Brain Behav. Immun. 2013;33:29–32. [PubMed] [Google Scholar]

14. Michael Trimble, Dale Hesdorffer. Music and the brain: the neuroscience of music and musical appreciation. BJPsych Int. 2017 May; 14(2): 28–31.
15. Maratos, A. S., Gold, C., Wang, X., et al. (2008) Music therapy for depression. Cochrane Database of Systematic Reviews, (1), CD004517. [PubMed] [Google Scholar]
16. Kelly P. Dillon, Brad J. Bushman, Effects of Exposure to Gun Violence in Movies on Children’s Interest in Real Guns. JAMA Pediatr. 2017 Nov; 171(11): 1057–1062.
17. Azin Ahmadzadeh, Mehdi Nasr Esfahani, Masoud Ahmadzad-Asl, Mohammadreza Shalbafan,  Seyed Vahid Shariat. Does watching a movie improve empathy? A cluster randomized controlled trial. Can Med Educ J. 2019 Nov; 10(4): e4–e12.
18. Caroline E. Childs, Philip C. Calder, Elizabeth A. Miles. Diet and Immune Function. Nutrients. 2019 Aug; 11(8): 1933.
19. Zhang L, Liu Y. Potential interventions for novel coronavirus in China: A systematic review. J Med Virol. 2020 May;92(5):479-490. doi: 10.1002/jmv.25707. Epub 2020 Mar 3.
20. Jiao Zhao, Yan Yang, Hanping Huang, Dong Li, Dongfeng Gu, Xiangfeng Lu, Zheng Zhang, Lei Liu, Ting Liu, Yukun Liu, Yunjiao He, Bin Sun, Meilan Wei, Guangyu Yang, Xinghuan Wang, Li Zhang, Xiaoyang Zhou, Mingzhao Xing, Peng George Wang. Relationship between the ABO Blood Group and the COVID-19 Susceptibility doi:https://doi.org/10.1101/2020.03.11. 20031096

21. Styliani Douka, Vasiliki I. Zilidou, Olympia Lilou and Vasiliki Manou. Traditional Dance Improves the Physical Fitness and Well-Being of the Elderly, Front Aging Neurosci. 2019; 11: 75.

22. Min-Sik Yong, Hae-Yong Lee, Yun-Seob Lee. Effects of diaphragm breathing exercise and feedback breathing exercise on pulmonary function in healthy adults. J Phys Ther Sci. 2017 Jan; 29(1): 85–87.
23. Yang Claire Yang, Courtney Boen, Karen Gerken, Ting Li, Kristen Schorpp, Kathleen Mullan Harris. Social relationships and physiological determinants of longevity across the human life span. Proc Natl Acad Sci U S A. 2016 Jan 19; 113(3): 578–583.
24. Yoosik Youm, Edward O Laumann, Kenneth F Ferraro, Linda J Waite, Hyeon Chang Kim, Yeong-Ran Park, Sang Hui Chu, Won-tak Joo, Jin A Lee. Social network properties and self-rated health in later life: comparisons from the Korean social life, health, and aging project and the national social life, health and aging project. BMC Geriatr. 2014; 14: 102.
25. Kerr C. E., Sacchet M. D., Lazar S. W., Moore C. I., Jones S. R. (2013). Mindfulness starts with the body: somatosensory attention and top-down modulation of cortical alpha rhythms in mindfulness meditation. Front. Hum. Neurosci. 7:12 10.3389/fnhum.2013.00012 [PMC free article] [PubMed] [CrossRef] [Google Scholar]
26. Galanter M, Josipovic Z, Dermatis H, Weber J, Millard MA. An initial fMRI study on neural correlates of prayer in members of Alcoholics Anonymous. Am J Drug Alcohol Abuse. 2017 Jan;43(1):44-54. doi: 10.3109/00952990.2016.1141912. Epub 2016 Mar 25.
27. Andrew B. Newberg. The neuroscientific study of spiritual practices. Front Psychol. 2014; 5: 215. Published online 2014 Mar 18. doi: 10.3389/fpsyg.2014.00215
28. Lori Haase, April C. May, Maryam Falahpour, Sara Isakovic, Alan N. Simmons, Steven D. Hickman, Thomas T. Liu, Martin P. Paulus. A pilot study investigating changes in neural processing after mindfulness training in elite athletes. Front Behav Neurosci. 2015